واژگان جایگزین

گستردگی لغات و کلمات هم‌معنا در زبان فارسی باعث شده که مؤلفان آشنا با ادبیات و لغات پارسی بتوانند برای تفهیم مطالب به مخاطب از واژگان مختلف استفاده برده و علاوه بر تنوع در گفتار و نگارش، بر زیبایی و وزانت مطالب خود بیفزاید.
همچنین سخنوران، ادیبان و شعراء چنانچه بر لغات مختلف آشنا باشند و در نثر و نظم خویش از زیباترین کلمات بهره برند بر دلربایی و شیوایی مباحث و آثار خود افزوده و تاثیر بیشتری بر شنوندگان و فرهنگ‌دوستان خواهند گذارد.
در این میان با کمال تأسف عدم شناخت اکثر تصنیف‌گران و سخن‌گزاران از اینگونه الفاظ باعث شده در جمله بندی ها از لغات تکراری متعدد و یا کلمات نامأنوس استفاده کرده، ذهن و فهم مخاطب را در لفاظی های مکرر و غیرِ وزین اسیر کرده، او را خسته نموده و نتوانند مفاهیمِ در ذهن خود را به شکل وزین به جامعه منتقل سازند، و لذا توفیقی در جذب مخاطب نداشته و حتی با شیوع این‌گونه تألیفات آمارِ سرانه مطالعه نیزکاهش یافته است.
و از سویی مراجعه به فرهنگ لغات برای استخراج کلماتِ جایگزین نمی‌تواند کارساز باشد چراکه این‌گونه فرهنگ‌نامه‌ها به تفهیم لغت و واضح کردن معنای واژگان پرداخته‌اند و تا آنجا به پیش رفته‌اند که معنا برای خواننده روشن شود و در پی آوردن کلمات متعدد و مترادف و مجاز‌ و استعارات برای مدخل نبوده‌اند. پس وجود فرهنگ‌نامه‌ای برای این مهم احساس می‌شود.
فرهنگ‌نامه حاضر هدف اصلی خود را برآوردن این مهم قرار داده و بر همین اساس تألیف شده است.
ذکر چند نکته لازم به نظر می‌رسد:
1- این فرهنگ‌نامه به عنوان فرهنگ‌نامه «واژه گان جایگزین» مطرح است که سعی شده، تمامی کلمات که دارای الفاظ جایگزین می‌باشد ذکر گردند؛ و لذا فرهنگ معانی لغات نیست، و فقط به لغاتی می‌پردازد که دارای کلمات بدیل می‌باشد؛ پس بسیاری از واژه‌ها که دارای کلمه‌های جانشین نیستند در این فرهنگ‌نامه مدخلی ندارد.
2- منظور از کلمات جایگزین، اعم است از مترادف، متجانس، مجاز و…. ؛ لذا شامل افراد، اجناس و اماکنی که دارای عناوین و نام‌های متعدد نیز می‌باشند، شده است.
3ـ برخی از کلمات به چند شکل نگارش می‌شود که شکل‌های مختلف آن، در مدخل ذکر شده است. (مانند «آئین و آیین»، «انیفورم و اونیفرم»)
4ـ کلماتی که دارای جایگزین ها در حوزه‌معنایی مختلف است با خط افقی از همدیگر جداسازی شده است.
5- بعد از کلمات جایگزین در هر حوزه‌معنایی، کلماتی به عنوان مکمل آورده شده که هرچند می‌تواند به عنوان جایگزین استفاده شود ولی کاربرد اصلی آن کلمات، عطف بر مدخل است.
برای نمونه: برای مدخل «به‌عمد» لغات «تعمد، تعمداً، دانسته، عاملاً، عمداً، عمدی، قصداً، متعمداً» برای جایگزینی و کلمات «آگاهانه، ارادی، باقصد، به‌اختیار، به‌تعمد، تعمدی، خواسته، عالماً، عامدا، عمد، قصد، متعامداً» به عنوان مکمل آمد که می‌توان گفت: «به‌عمد و آگاهانه» و یا : «به‌عمد و ارادی» و….
6- در بین لغات فارسی کلمات بیگانه خصوصاً در ده‌های اخیر رواج یافته که در مداخل ذکر و جایگزین های فارسی آن آورده شده است ولی برای مداخل فارسی کلمات بیگانه به عنوان جانشین نیامده است. (برای نمونه: برای «دکوراتور» جایگزین‌های همچون «آرایه‌گر، خانه‌آرا، صحنه‌آرا» آمده است ولی برای هریک از آنها «دکوراتور» به عنوان جایگزین ذکر نشده است)
7- واژگان و لغاتِ هر حوزه‌معنایی و مکمل‌های آن به صورت الفبایی چینش شده و تقدم و تأخر آنها دلالت بر برتری و یا میزان شیوعِ کلمه ندارد.
8- برای اعراب مدخل‌ها به ترتیب از لغت‌نامه‌های «دهخدا»، «معین» و «سخن» استفاده شده و واژگانی که در چند شکل می‌توان تلفظ کرد با علامت / معین شده است (مثال: کسندر: {کَ سَ دَ/ کُ سُ دَ/ کَ سَ دُ} فرومایه، نااهل، ناکس)؛ کلماتی که در گویش نیاز به اعراب نداشتند با علامت ~ مشخص شده است.
9- این فرهنگ‌نامه دارای بیش از 54000 مدخل می‌باشد و بیش از یک میلیون و هفتصد و بیست هزار لغت و کلمه است.